گرده گل به عنوان یک مکمل غذایی فراسودمند

استفاده از محصولات زنبور عسل در طول تاریخ در رویکرد های درمانی و در مصارف غذایی مورد توجه بوده است، این در حالی است که داده‌های جدیدتر جزئیات مهمی را در خصوص ویژگیهای زیستی این محصولات تائید میکنند که نشان میدهد می‌توانیم از این محصولات به عنوان مکمل‌های غذایی استفاده کنیم و در آینده حتی به صورت دارویی نیز آنها را به کار ببریم. در این مقاله، داده‌های جمع‌آوری‌شده درباره خواص تغذیه‌ای و سلامتی گرده‌ گل و مقالات مرتبط با نان زنبور عسل به عنوان محصولاتی کاربردی مورد بحث و تفصیل قرار خواهند گرفت. آنتی اکسیدان های غذایی مشتق شده از گرده گل  با پیشگیری و درمان بالینی بیماری های متعددی مرتبط است. اثرات مفید گرده گل بر روی سلامتی افراد به واسطه وجود پُلی فنل های متعددی است که دارای خواص ضد التهابی، فیتواسترول ها و اسیدهای چربی هستند که نقش ضد سرطانی ایفا می کنند و همچنین پلی ساکاریدهایی که فعالیت سیستم ایمنی بدن را تحریک می کنند. از جمله مطالعات اصلی درخصوص فعالیت زیستی گرده گل، مطالعات آزمایشگاهی و آزمایش‌های حیوانی انجام شده ای است که به تحریک آپوپتوز و مهار تکثیر سلولی در رده‌های سلولی متعدد پرداخته و نشان داده که مصرف این محصولات می‌تواند یکی از مهمترین اثرات کمکی-درمانی در کاهش رشد تومورها باشد.

مقدمه

در حال حاضر تغییرات زیادی در نگاه به تولید و مصرف مواد غذایی و همچنین توسعه غذاهای فراسودمند صورت گرفته است که بخش مهمی را در بازار مواد غذایی به خود اختصاص میدهد. غذاهایی که خواصی فراتر از ویژگی‌های اصلی تغذیه‌ای‌شان دارا هستند، محصولاتی که دارای ارزش افزوده یا سلامت محور هستند و تأثیر مثبتی بر سلامت و کیفیت زندگی ما دارند. اصطلاح "غذاهای فراسودمند" بر همبستگی مثبت ترکیبات زیستی فعال موجود در این محصولات که ارمغان آور سلامتی هستند تاکید میکند. این اصطلاح جدید با گفته بقراط، بنیانگذار شاخه پزشکی، و فلسفه ای 2500ساله همسو است که: "بگذارید غذا دارو باشد و دارو غذا" : یعنی توجه بیشتر به تغذیه سالم. امروزه به دلایلی مانند افزایش هزینه های درمان، از دست دادن نیروی کار، افزایش امید به زندگی و درصد بالای سالمندی جمعیت، افراد تمایل به بهبود کیفیت زندگی خود دارند. در میان بیماری های قرن بیست و یکم، یکی از بزرگترین نگرانی ها افزایش آمار ابتلا به سرطان است. در میان درمان ها جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی پرکاربردترین روش ها در کنار ایمیونوتراپی و درمان های هدفمند در سطح مولکولی هستند. چند عامل مرتبط با این پروتکل‌ها و عوامل ضد سرطان (مثلاً: تداخلات درمانهای دارویی و گیاهی، محصولات رَگ‌زایی و یا محصولات مشابه استروژن، فاکتورهای رشد و غیره) گاها منجر به ایجاد تومورهای متاستاتیک کنترل‌نشده و همچنین نرخ بالای عوارض جانبی، به ویژه در میان بیماران مسن میشود. از این روی دانشمندان، پزشکان و بیماران مبتلا به سرطان تلاش می‌کنند تا طرح‌های درمانی ایمن‌تر و مؤثرتری را در آینده کشف کرده و توسعه دهند. تحقیقات در مورد محصولات زنبور عسل اکنون به نقطه ای رسیده است که استفاده احتمالی از این محصولات را در پروتکل های درمانی و اثربخشی، ایمنی و کنترل کیفیت، تضمین میکند. گرده گل  از ارزش غذایی بالایی برخوردار است و تأثیر بسیار مثبتی بر روی سلامت انسان دارد و از این رو در دسته «غذاهای فراسودمند» طبقه بندی میشوند. این محصولات، سرشار از پروتئین، قندهای ساده، اسیدهای آمینه ضروری و اسیدهای چرب امگا هستند. این ویژگی‌ها باعث تقویت سیستم ایمنی بدن میشود و به آن در مبارزه با باکتری‌ها کمک می‌کنند. محصولات زنبور عسل بسیاری از اجزای بیوشیمیایی موجود در غذاهای فراسودمند را همچون پِری بیوتیک ها، پروبیوتیک ها، فیبر، فیتوکمیکال ها (پلی فنول ها، اسیدهای فنولیک، لیگنان ها، تری ترپن ها، استروئیدها)، پِپتیدهای فعال زیستی، مواد معدنی، ویتامین ها و اسیدهای آلی را در ساختار ترکیبی خود دارا هستند. علاوه بر این ترکیبات، اثرات پیشگیرانه و درمانی قابل توجه مواردی چون فِنول ها، فِلاونوئیدها و کاروتنوئیدها در این محصولات نیز در افراد مبتلا به سرطان، تصلب شرایین، ضعف سیستم ایمنی، پارکینسون، آلزایمر، بیماری های قلبی عروقی و آرتریت مورد مطالعه قرار گرفته است. تنها موضوع مورد نگرانی در استفاده این محصولات این است که آنچه که می تواند برای برخی  سودمند باشد ممکن است برای برخی دیگر خطرناک قلمداد گردد. به عنوان مثال، اثر رَگ زایی این محصولات برای تصلب شرایین، آرتریت، پارکینسون، آلزایمر و بیماری های قلبی عروقی مفید است. در سرطان، این خاصیت می تواند اثرات ضد التهابی داشته باشد. با این حال، استفاده از این محصولات و مقدار مصرف آنها باید به دقت از نظر نسبت سود به خطر ارزیابی شوند. در این مطالعه، ابتدا ترکیبات و فعالیت‌های زیستی گرده گل معرفی می‌شوند و سپس در مورد اثرات ضد سرطانی گرده گل صحبت خواهیم کرد. بعلاوه اثربخشی این محصولات در پیشگیری و درمان انواع سَمیت‌های ناشی از عوامل ضد سرطانی در مدل‌های حیوانی و بیماران مبتلا به سرطان بررسی خواهند شد. همچنین، به مکانیسم‌های مولکولی فعالیت‌های بیولوژیکی گرده گل در درمان سرطان خواهیم پرداخت. در نهایت، بر اساس مقالاتی که به تازگی منتشر شده اند، درباره استفاده کنونی و راهبردهای درمانی و استفاده از این دو غذای فراسودمند در آینده نزدیک صحبت خواهیم کرد.

ترکیبات گرده گل و فعالیت های زیستی اصلی آن

گرده نمایانگر واحد تولید مثلی نَر در گلها است و به دلیل داشتن پروتئین بالا، برای تغذیه نوزادان و زنبورهای عسلی که در داخل کندو کار می کنند ماده ای ضروری است. نیازهای غذایی ضروری زنبورهای عسل مشابه انسان است، یعنی آنها نیز به پروتئین، کربوهیدرات، لیپید، مواد معدنی و ویتامین ها نیاز دارند. از زمان های قدیم، گرده گل به دلیل ارزش غذایی بالای آن توسط مصریان به عنوان "ذره حیات بخش" توصیف شده است. اثرات درمانی این ماده و استفاده از آن در تغذیه انسان تا زمان توسعه تَله های گرده پس از قرن نوزدهم به طور کامل شناخته و یا کشف نشده بود. هنگامی که به دلیل وجود ترکیبات زیست فعال متعدد موجود در گرده گُل فعالیت های ضد سرطانی و مهارکنندگی گونه‌های فعال اکسیژن این ماده کشف شد، در زمینه‌های بیوشیمیایی و پزشکی مورد توجه بسیار قرار گرفت. از نظر تاریخی، استفاده از گرده گُل زنبورعسل در درمان بیماری های مختلف، به عنوان آنتی بیوتیک، در درمان و بهبود عملکرد کبد و کلیه و یا صرفاً به عنوان یک مکمل غنی از مواد مغذی و ویتامین ها برای بدن انسان مورد استفاده قرار میگرفته است. در حال حاضر، از گرده گُل به عنوان یک ماده مغذی استفاده می شود و همچنین این ماده برای خواص درمانی بالقوه ای که دارد مورد مطالعه قرار می گیرد. در یک غربالگری کلی از داده‌های منتشر شده، عصاره‌ گرده گل در پروستاتیت مزمن به دلیل فعالیت ضد آندروژنی خود، مانند خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و پتانسیل ضد میکروبی و همچنین ضد توموری آن مورد مطالعه قرار گرفت. گرده گُل همچنین اثرات مهمی در بهبود آلرژی و حساسیت زدایی های دهانی از خود نشان می دهد. "گرده گل " ترکیبی از گرده های گُل جمع آوری شده توسط زنبور عسل است که در مقیاس گسترده ای از نظر ترکیبات باهم متفاوت هستند. اما همه آنها حاوی پروتئین ها و اسیدهای آمینه آزاد، کربوهیدرات ها، لیپیدها از جمله اسیدهای چرب و استرهای آنها، ویتامین ها (از جمله B-complex و E)، کاروتنوئیدها، اسید فولیک و مواد معدنی هستند. مقدار این مواد ممکن است بسته به منشا گل متفاوت باشد. فلاونوئیدها، اسیدهای فنولیک و مشتقات آنها نیز به ویژه در فعالیت های زیستی آنها اجزای مهمی هستند. مقدار کل چربی گرده نیز متنوع است و از 1 تا 13 در هر 100 گرم گرده گل خشک متغیر است. این تنوع زیاد به نوع گرده و میزان اسیدهای چرب، کاروتنوئیدها و ویتامین های چربی دوست بستگی دارد. لیپیدهای موجود در گرده گل شامل سطوح بالایی از اسیدهای چرب ضروری با زنجیره ی بلند هستند که از فراوان ترین آنها اسیدهای لینولئیک، γ-لینولنیک و پالمیتیک است. علاوه بر این، اسیدهای آلی مختلف نیز همچون (استیک، سیتریک، گلوکونیک، لاکتیک، مالیک، اگزالیک، تارتاریک، سوکسینیک) در این ماده یافت می شود. از این میان، اسید گلوکونیک بالاترین غلظت را از خود نشان می دهد. بر اساس نتیجه گیری های صورت گرفته، درصدهای حاصل از وجود مواد معدنی و اسیدهای آلی وابسته به منشاء گیاهی مختلف در نمونه ها است. اثر مفید اسیدهای چرب در گرده گل در پیشگیری و بهبود بیماری های قلبی عروقی، هیپرانسولینمی و احتمالاً دیابت نوع 2 به خوبی شناخته شده است. ترکیب گرده زنبور عسل با سطوح بالایی از اسید α-لینولنیک  ثابت می کند که این ماده منبع مناسبی از PUFA های ضروری برای سلامتی انسان است. این اسیدها مزایای سلامتی مختلفی دارند، گرده زنبور عسل دارای ارزش اسید امگا 3 بالاتری نسبت به بیشتر سبزیجات است. از آنجایی که این ترکیبات در کاهش تجمع پلاکتی موثر هستند، می توانند در درمان بیماری های قلبی عروقی مفید باشند. اگر PUFA ها به عنوان مکمل و در دوزهای بالاتر مصرف شوند، در بیماران سرطانی باید با احتیاط مورد مصرف قرار بگیرند  تا از اپیزودهای هموراژیک جلوگیری شود، به خصوص اگر این بیماران تحت عمل جراحی قرار گیرند. معمولاً دوزهای گرده زنبور عسل (15 گرم در روز) به سطح هموراژی نمی رسد. در مقایسه با مطالعه ای که نشان داد خطر خونریزی در مصرف دوزهای 3 گرم در روز مکمل امگا 3 همراه با وارفارین یا آسپرین ظاهر می شود. یرخی از اجزای جزئی گرده گُل زنبور عسل نقش کلیدی در تغذیه و سلامت دارند. گرده گل زنبور عسل حاوی بیش از 100 آنزیم و کوآنزیم، 16 اسید چرب، اکثر ویتامین های شناخته شده و 3 تا 8 درصد مواد معدنی است. علاوه بر این، فلاونوئیدها، کاروتنوئیدها، بیش از 20 عنصر کمیاب، تنظیم کننده های رشد، هورمون ها و آنتی اکسیدان ها ترکیباتی هستند که به فعالیت های زیستی بالقوه گرده گل زنبور عسل در طیف گسترده ای کمک می کنند. به عنوان مثال، داده های جمع آوری شده از گرده گل زنبور عسل کلمبیایی شامل سطوح 6.9 + 3.5 گرم لیپید، 23.8 ± 3.2 گرم پروتئین و فیبر غذایی 3.5 ± 14.5 گرم است. میزان رطوبت 7.7 ± 5.2 گرم در 100 گرم و خاکستر مبتنی بر ماده خشک 0.4 ± 2.5 گرم بود. اسیدهای چرب عمدتاً α-لینولنیک، پالمیتیک و لینولئیک بودند، در حالی که فروکتوز و گلوکز از کربوهیدرات ها غلیظ ترین قندهای اصلی را تشکیل داده بودند. بیشتر مواد معدنی مانند پتاسیم، کلسیم و منیزیم در این ماده شناسایی شدند. در مطالعات دیگر، پتاسیم، کلسیم، سدیم و منیزیم به عنوان بالاترین محتوای مواد معدنی در نمونه‌های گرده گل و همچنین فلزات دیگر مانند کروم، آل، قلع، نیکل، منگنز و به دنبال آن روی و آهن، مس و نیکل شناسایی شدند. همانطور که در بالا گفته شد، فعالیت آنتی اکسیدانی گرده گل به منشأ گیاهی و ترکیبات فنلی و پلی فنلی آن مانند فلاونوئیدها، در میان دیگر موارد مرتبط است. در نمونه های گرده گل زنبورعسل، از فلورهای متنوع، باز بیشترن فلاونوئیدهای شناسایی شده میتوان به موارد فوق نام برد: تری سیتین، لوتئولین، سلاژین، میریستین، ایزورامنتین ایزوکورستین، کورستین و کامفرول. دو مورد اخیر و شکل های گلیکوزیدی آنها بیشترین فراوانی را داشته اند. این موارد نسبت های متفاوتی را در بین گرده گل زنبورعسل با منشا گیاهی متفاوت از خود نشان می دهند، اما هیچ تفاوت مشخصی در ترکیب فنلی مشاهده نمی شود. قدرت آنتی اکسیدانی و فعالیت مهاری ROS یکی از زیست‌فعالیت‌های مورد مطالعه است. هر دو این موارد در بهبود رویکردهای تحقیقاتی بالینی در خصوص بیماری هایی همچون دیابت، فشار خون بالا، چاقی و مشکلات قلبی عروقی، و  در آسیب شناسی های دژنراتیو (آرتریت، آلزایمر، هانتینگتون و بیماری پارکینسون) حائز اهمیت هستند. شواهدی وجود دارد که استرس اکسیداتیو نتیجه افزایش غلظت ROS در سلول ها است که می تواند به واسطه عوامل درونی و یا برون زا مانند عوامل محیطی و همچنین رادیکال آزاد آنیون سوپراکسید O2●- ایجاد شود. آسیب DNA و غشای سلولی با افزایش سطوح ROS ایجاد می شود. بنابراین، این اثرات با پاسخ سلولی مرتبط هستند و می توانند از علل التهاب مزمن باشند. اگر داده های in vivo با اثر in vitro فعالیت آنتی اکسیدانی مواد موجود در گرده گل تأیید شود، ممکن است به مهار و حذف ROS  نیز کمک کنند، به این معنی که میتوانند به کاهش آسیب های ناشی از بیماری های مختلف حتی در بیماری سرطان کمک کنند. عصاره گرده  فعالیت ضد التهابی قابل توجهی را از خود نشان می دهد. در یک مطالعه از سال 2010، گرده گل (300 میلی گرم بر کیلوگرم) ادم پنجه ناشی از کاراگینان را به طور نسبی سرکوب کرد. عصاره آبی (300 میلی گرم بر کیلوگرم) فعالیت مهاری بسیار کمی را از خود نشان داد، در حالی که عصاره اتانولی (100 و 300 میلی گرم بر کیلوگرم) به ترتیب با میانگین درصد تورم 48.4 و 43.5 مهار نسبتاً قوی و قابل توجهی را نشان داد. نویسندگان به این نتیجه رسیدند که عصاره اتانولی از طریق مهار تولید NO و سیکلواکسیژناز-2 (COX-2) فعالیت ضد التهابی موثرتری را از خود نشان می دهد. علاوه بر این، گرده گل بر آزادسازی فاکتور رشد شبه انسولین I (IGF-I) و هورمون‌های استروئیدی (استرادیول و پروژسترون)، و همچنین بیان نشانگرهای آپوپتوز (Bcl-2، Bax و کاسپاز-3) در تخمدان موش‌ها تأثیر می‌گذارد. وانگ و همکارانش، به دفعات نشان دادند که گرده گل زنبورعسل ناراحتی های بیماران تحت درمان با شیمی درمانی را کاهش می دهد.   برای مطالعه مقاله کامل به زبان انگلیسی کلیک کنید!